Gdy ktoś z najbliższych krewnych spadkodawcy (np. małżonek lub dziecko) został pominięty w testamencie, ponieważ spadkodawca zapisał wszystko innej osobie, np. przyjacielowi, to zaczyna zastanawiać się nad tym, czy może domagać się zachowku. Ale zachowku można domagać się także w innym wypadku, chociażby wtedy, gdy spadkodawca żadnego testamentu nie sporządził, ale za to cały swój majątek podzielił jeszcze przed śmiercią – dokonując darowizn. Pisałam o tym, w tym artykule: Darowizna a zachowek. Czy darowizna chroni przed zachowkiem?

Z powyższego wynika, że nawet wówczas, gdy po śmierci spadkodawcy nie został żaden majątek, ponieważ został on przez niego rozdysponowany jeszcze za jego życia, to i tak istnieje możliwość domagania się zachowku.

Zawsze jednak punktem wyjścia do ustalenia, czy taki zachowek nam się należy jest m.in. ustalenie jego potencjalnej wysokości. A zatem kwoty, której w danych okolicznościach możemy się domagać. By to zrobić, musimy przeprowadzić pewne obliczenia. W ramach których, niezbędne będzie ustalenie wartości tzw. substratu zachowku.

Co to jest substrat zachowku?

Co wchodzi w jego skład?

Jak się go oblicza?

O tym, chcę Ci opowiedzieć w tym artykule.

Jak ustalić wysokość zachowku?

Aby ustalić wysokość zachowku (kwoty należnej do zapłaty), należy dokonać kilku operacji matematycznych.

1. obliczyć substrat zachowku;
2. ustalić wysokość udziału, który przysługiwałby (lub przysługuje) w spadku na skutek dziedziczenia ustawowego;
3. ustalić wysokość zachowku należnego dla danej kategorii osób (odpowiednio 1/2 albo 2/3 udziału spadkowego);
4. obliczyć kwotę zachowku do zapłaty (uwzględniając przy tym wartość spadku, jaki otrzymaliśmy oraz ewentualne darowizny lub zapisy)

Ale o tym, co konkretnie wziąć pod uwagę w każdym z tych kroków, napiszę dokładnie w innym artykule. Dzisiaj skupimy się na podstawach, czyli substracie zachowku.

Obliczanie substratu zachowku

Substrat zachowku, to ogólnie rzecz ujmując wartość majątku spadkowego (określona kwota), jaki bierze się pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Nie jest to jednak jedynie majątek, jaki po sobie spadkodawca fizycznie zostawił (spadek). W konkretnych okolicznościach, bywa to znacznie więcej. Ale po kolei.

Zgodnie z przepisami, by ustalić wartość substratu zachowku, należy zrobić dwie rzeczy:

• określić tzw. czystą wartość spadku, a następnie
• doliczyć do niej wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę za jego życia (ale tylko niektórych) oraz wszystkich zapisów windykacyjnych.

Substrat zachowku = czysta wartość spadku + wartość darowizn podlegających doliczeniu oraz zapisów windykacyjnych

Czysta wartość spadku

Czystą wartość spadku obliczymy, gdy od aktywów spadkowych (wartości oszczędności, ruchomości, nieruchomości itp.) odejmiemy pasywa, czyli długi spadkowe. Nie bierzemy jednak pod uwagę długów z tytułu poleceń i zapisów oraz zobowiązań z tytułu zachowku.

Co istotne, wartość aktywów należy oszacować według ich stanu z chwili otwarcia spadku (daty śmierci), ale według cen z chwili orzekania o zachowku.

Doliczanie darowizn i zapisów.

Po obliczeniu „czystej wartości spadku”, należy do niej dodać wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę oraz zapisów. Należy jednak wiedzieć których.

Darowizny doliczane do zachowku

Nie wszystkie darowizny mogą zostać doliczone. Jedynie określone ich kategorie. Dodatkowo, dla  jednej  osoby  (w zależności od tego kim była dla spadkodawcy) przy  obliczaniu  zachowku będziemy doliczać do wartości spadku jakąś darowiznę, a dla innej nie.

Dolicza się:

• darowizny na rzecz osób będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku bez względu na to, kiedy zostały uczynione, a zatem nieważne czy rok, 5 lat, czy 20 kat przed śmiercią spadkodawcy;
• darowizny, których przedmiot został sprzedany lub zniszczony;

Wartość takiej darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Jeżeli zatem obdarowany wyremontował nieruchomość, to przy obliczaniu wartości takiej darowizny nie wycenia się jej aktualnego wyglądu, a taki, jaki istniał w chwili dokonania darowizny, czyli np. w 1980 roku.

Darowizny, których się nie dolicza do zachowku

• darowizny na rzecz innych osób niż, spadkobiercy i uprawnieni do zachowku, jeżeli zostały one uczynione przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
• przy obliczaniu zachowku dla zstępnego (dziecka/wnuka) nie dolicza się darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy jeszcze nie miał zstępnych, chyba, że darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego;
• przy obliczaniu zachowku dla małżonka nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa;
• nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (np. prezentów);

Zapisy doliczane do zachowku

W przypadku zapisów jest nieco inaczej. Nie dolicza się bowiem tzw. zapisów zwykłych. Dodaje się jedynie wartość tzw. zapisów windykacyjnych.

Zapis windykacyjny ma miejsce wtedy, gdy spadkodawca w testamencie notarialnym przekazał na wypadek śmierci konkretny składnik swojego majątku (np. nieruchomość) określonej osobie. Składnik taki staje się własnością spadkobiercy z chwila śmierci spadkodawcy.

Doliczane są wszystkie zapisy, bez względu na to, kiedy zostały dokonane.

A wartość takiego przedmiotu zapisu windykacyjnego (doliczanego do zachowku) jest obliczana według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Obliczanie zachowku

Posiadając wszystkie składowe, które wskazałam w czterech punktach na początku tego artykułu można obliczyć zachowek, stosując poniższy wzór:

Wartość substratu spadku x część spadku przysługująca na mocy ustawowej (ułamkowy udział w spadku) x 1/2 w przypadku osób dorosłych lub 2/3 w przypadku małoletnich lub trwale niezdolnej do pracy

Ważne: Od sumy jaką w ten sposób uzyskamy należy odjąć wartość ewentualnych składników majątkowych odziedziczonych po zmarłym, podarowanych przez zmarłego, bądź przekazanych w formie zapisu. Tak uzyskamy należną nam wartość zachowku.

Przykład: Pan Grzegorz był wdowcem i miał troje pełnoletnich już dzieci. Był właścicielem mieszkania o wartości 180.000 zł oraz dwóch samochodów: jednego o wartości 8.000 zł a drugiego o wartości 15.000 zł. Posiadał tez wartościową kolekcję obrazów wycenioną na 50.000 zł. Cały ten majątek przekazał życia jednej z córek.  Po jego śmierci zostały jeszcze oszczędności na lokatach w kwocie 90.000 zł.

By obliczyć zachowek należny pozostałej dwójce dzieci najpierw należy obliczyć substrat zachowku:

180.000 + 8.000 + 15.000 + 50.000 + 90.000 = 343.000 zł.

Z powyższych wytycznych wynika, że każdemu z dzieci przysługiwałby spadek w wysokości 1/3 tej kwoty, a zatem: 114.333,33 zł. Natomiast zachowek, w wysokości: 57.166,66 zł (w tym wypadku ½ wysokości udziału spadkowego, czyli 1/3).

Przy czym, jako ze zmarły pozostawił po sobie oszczędności w wysokości 90.000 zł, które zostały  podzielone po równo miedzy wszystkie dzieci (po 30.000 zł), od kwoty 57.166,66 zł należy odjąć wartość spadku, jaki przypadł w udziale danej osobie.

Ostatecznie, zachowek wyniesie: 57.166,66 zł – 30.000 zł = 27.166,66 zł.

***

Jak widzisz, matematyczne obliczanie zachowku może okazać się zabiegiem dość skomplikowanym. Tym bardziej, ze liczą się niuanse i detale. A ja opisałam jeden z prostszych przykładów, który może nie sprawdzić się w każdym przypadku z uwagi na złożoność problematyki. Odsyłam Cię tutaj do moich wcześniejszych artykułów na ten temat:

Komu należy się zachowek? Czy należy Ci się zachowek po bracie?

Dziedziczenie zachowku – wszystko co musisz wiedzieć

Dziedziczenie a rozwód, separacja, intercyza. Sprawdź, jakie masz prawa

Niegodność dziedziczenia, wszystko co musisz wiedzieć

Od kogo można żądać zachowku?

Jeśli nie masz pewności, w jaki sposób dokonać takiej kalkulacji, co konkretnie wziąć pod uwagę, warto rozważyć konsultację z prawnikiem, który przenalizuje Twoją sprawę i pomoże ustalić, czy należy Ci się zachowek, a jeśli tak to w jakiej wysokości.

***

Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy lub indywidualnej konsultacji skontaktuj się ze mną.

Jeżeli spodobał Ci się ten artykuł lub uważasz go za wartościowy, to będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi. Daj mi znać w rozwiązaniu jakich problemów mogę Ci jeszcze pomóc.

A po więcej prawniczych ciekawostek zapraszam Cię też na Facebooka i Instagram.