Komu i kiedy przysługuje zachowek? Czy należy Ci się zachowek po bracie?
Wiele osób dowiedziawszy się o śmierci członka swojej rodziny, zastanawia się, czy ten zostawił im coś w spadku, szczególnie, gdy spadkodawcę i spadkobierców łączyły szczególnie bliskie więzi. Sytuacja jest oczywista, gdy spadkodawca spisał testament, w którym powołał takie osoby do spadku. Sprawa komplikuje się wówczas, gdy zmarły postanowił zapisać wszystko innej osobie. Co wtedy?
Z pomocą przychodzi instytucja zwana zachowkiem. Ale okazuje się, że i ta ma swoje ograniczenia. A przepisy są na tyle skomplikowane, że sprawiają problemy nawet pełnomocnikom, o czym przekonałam się całkiem niedawno. I o tym jest ten artykuł.
Czym jest zachowek?
Spadkodawca ma pełną swobodę zdecydowania, komu przekaże swój majątek. Majątek taki często bywa pokaźny, bo był wypracowywany przez wiele pokoleń.
Czyni to dokonując za życia darowizn lub sporządzając testament, którego treści nie musi z nikim konsultować. Dlatego jako spadkobierca nie masz na jego decyzje żadnego wpływu. W konsekwencji zdarza się, że spadkodawca pomija w ten sposób najbliższą rodzinę i na wypadek swojej śmierci zapisuje w testamencie wszystko osobom spoza jej kręgu (np. przyjacielowi, partnerowi, dalekiemu krewnemu, opiekunowi).
Prawo chroni jednak najbliższą rodzinę, gwarantując im prawo do części majątku, niezależnie od prawa spadkodawcy do swobodnego nim dysponowania. To właśnie zachowek.
Jest on ułamkiem wartości udziału spadkowego, który przypadłby określonemu spadkobiercy, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego – czyli np. gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu czyniąc swoimi spadkobiercami inny krąg osób niż to wynika z przepisów np. zapisując wszystko niespokrewnionej z nim osobie.
Co ciekawe, zachowek może przysługiwać także wtedy, gdy testament nigdy nie powstał. Czyli, uprawniony został wprawdzie powołany do dziedziczenia (na podstawie ustawy), jednak to, co otrzymał w spadku nie wystarcza na pokrycie należnego mu roszczenia o zachowek. Albo majątek spadkowy w zasadzie nie istnieje. Bo np. spadkodawca za życia zapisał w darowiźnie innemu ze spadkobierców jedyną swoją wartościową nieruchomość. Taki „pokrzywdzony” spadkodawca może się wtedy zwrócić o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Komu przysługuje zachowek? Czy siostra lub siostrzeńcy mają prawo do zachowku? Czyli zachowek po wujku
To pytanie pojawiło się w kontekście treści pozwu, jaki w ostatnim czasie otrzymała moja Klientka. Oto stan faktyczny:
Spadkodawca był kawalerem. Nie posiadał dzieci, a jego rodzice też już nie żyją. Zmarły pozostawił testament, w którym zapisał wszystko swojej przyjaciółce (mojej Klientce), która opiekowała się nim w ostatnich latach. Spadkodawca posiadał jednak dwie siostry. Jedna z nich pozostawiła po sobie dwoje dzieci – siostrzeńców zmarłego.
I właśnie te osoby, wystąpiły o zachowek po swoim wujku przeciwko mojej Klientce. Czy słusznie?
Komu przysługuje zachowek?
Jak już wcześniej wspomniałam, roszczenie o zapłatę zachowku pojawia się wówczas, gdy nie otrzymałeś należnej Ci części majątku w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na Twoją rzecz darowizny. Jeśli jesteś uprawnionym do zachowku, to masz wtedy prawo domagać się zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Osoby uprawnione do zachowku
Przepisy są niezwykle restrykcyjne, gdy chodzi o krąg osób uprawnionych do zachowku.
Przyznają to prawo jedynie najbliższej rodzinie zmarłego, a mianowicie:
1) zstępnym (np. dzieciom, wnukom),
2) małżonkowi, oraz rodzicom spadkodawcy,
którzy byliby powołani do spadku, gdyby spadkodawca nie pozostawił testamentu.
Osoby te nie będą jednak zawsze uprawnione do zachowku. Tylko wtedy, gdy w konkretnych okolicznościach dziedziczyłby (dziedziczą) spadek z mocy ustawy. I oczywiście, jeśli nie zostały np. wydziedziczone. Takich wyjątków jest kilka i niebawem o tym również napiszę.
Z powyższego wynika, że zachowek w pierwszej kolejności przysługuje zstępnym – czyli dzieciom (ewentualnie wnukom) spadkodawcy oraz małżonkowi. Rodzicom spadkodawcy dopiero wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił dzieci lub wnuków.
Ile wynosi zachowek?
Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni (dziecko lub wnuk), to zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych przypadkach jest to 1/2 wartości udziału spadkowego jaki by mu przypadł, gdyby testamentu nie sporządzono.
W pierwszej kolejności trzeba zatem ustalić wysokość udziału spadkowego jaki przypadłby konkretnej osobie, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. A następnie, wielkość takiego udziału (określoną ułamkiem) należy przemnożyć przez 1/2 lub 2/3. Wysokość samego roszczenia zależeć też rzecz jasna będzie od wartości całego majątku spadkowego.
Przykład:
Spadkodawczyni zapisała wszystko swojej przyjaciółce. Pozostawiła po sobie męża oraz dwie córki, jedną pełnoletnią, a drugą małoletnią. Żyją również jej rodzice. Tylko mąż oraz dzieci będą miały prawo do zachowku. Gdyby testamentu nie było, każda z tych osób otrzymałaby po 1/3 spadku.
W tej sytuacji zachowek wynosi:
dla męża – 1/6 spadku (1/2 z 1/3 udziału spadkowego)
dla pełnoletniej córki – 1/6 spadku (1/2 z 1/3 udziału spadkowego)
dla małoletniej córki – 2/9 spadku (2/3 z 1/3 udziału spadkowego).
Prawo do zachowku po bezdzietnym wujku
W podanym przeze mnie na wstępie przykładzie, zachowek nie przysługuje. Ani rodzeństwo (brat czy siostra), ani zstępni rodzeństwa (dzieci czy wnuki) nie są uprawnione do zachowku po swoim bracie lub siostrze (rodzeństwie) lub wujku. Przepisy nie wymieniają tych osób i trzeba je interpretować ściśle, w konsekwencji, prawo do zachowku wygasa. Klientka może zatem spać spokojnie.
***
Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy lub indywidualnej konsultacji skontaktuj się ze mną.
***
Jeżeli spodobał Ci się ten artykuł lub uważasz go za wartościowy, to będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi. Daj mi znać w rozwiązaniu jakich problemów mogę Ci jeszcze pomóc.
A po więcej prawniczych ciekawostek zapraszam Cię też na Facebooka i Instagram.
Witam interesuje mnie sprawa zachowku po siostrze ktora nie miala dzieci przepisala spadek na kuzynki syna maloletniego
Dzień dobry, niestety polskie prawo nie przewiduje możliwości ubiegania się o zachowek po siostrze. Zachowek przysługuje tylko bardzo wąskiemu gronu osób – małżonkowi zmarłej osoby (w tym wypadku siostry), jej zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom itd.) oraz rodzicom osoby zmarłej. Rodzeństwu niestety nie. Pozdrawiam serdecznie.
Witam. Mam sytuację podobną jak z artykułu. Z tym,że mama wuja żyje, wuja był rozwodnikiem bez dzieci. Co w sytuacji gdy jego mama umrze niedługo po nim i nie dostanie zachowku czy wtedy rodzeństwo po mamie dziedziczy prawo do zachowku który by przysługiwał mamie po śmierci wuja?
Dzień dobry,
według mnie nie, ponieważ roszczenie o zachowek dziedziczyć mogą jedynie określone osoby – małżonek, zstępni i rodzice. Mówi o tym art. 1002 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym: Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Proszę jednak skonsultować Państwa indywidualną sytuację z prawnikiem, przedstawiając mu wszystkie okoliczności, w tym kolejność dziedziczenia.
Pozdrawiam serdecznie,
adw. Marta Szkliniarz
Wraz z żoną wykupiliśmy mieszkanie moich rodziców oni w zamian zrobili darowiznę na nas 1998r
W tym roku zmarł mój brat czy jego córka może starać się o zachowek po ojcu
Dzień dobry,
niestety pytanie jest zbyt ogólne. By na nie odpowiedzieć musiałabym wiedzieć jaki jest krąg spadkobierców po rodzicach, kiedy zmarli, kiedy zmarł Pana brat. Jak również przeanalizować dokumenty dotyczące operacji, o której Pan wspomina – wykupu i darowizny. Takie rzeczy możliwe są do omówienia jedynie w trakcie konsultacji.
Pozdrawiam,
adw. Marta Szkliniarz
Dzień dobry, dwoch braci z siostrą prowadzą gospodarstwo rolne. Jeden z nich umiera i przepisuje po równej części na siostrę i brata. Poprzednio wszystko przepisane było przez matkę na nieżyjącego brata. Czy brat który nie prowadził z nimi gospodarstwa ma prawo do zachowku.
Dzień dobry. Niestety mam zbyt mało informacji by udzielić odpowiedzi. Nie wiem też po kim wskazany brat chciałby się tego zachowku domagać. Należałoby zapoznać się z dokumentami gospodarstwa oraz umów o których mowa w pytaniu, co wiąże się z koniecznością konsultacji.
Pozdrawiam serdecznie
Dzień dobry,
Mojemu tacie jego kuzyn zapisał w testamencie majątek. Jakie prawo do zachowku ma matka kuzyna? Czy można coś zrobić jeśli jest ogólnie wiadomo, że wuja nie tolerował matki/ nie chciał z nią rozmawiać/ wizyt itp – nie utrzymywali kontaktu od lat? Przed śmiercią – choroba nowotworowa – kuzynem również opiekował się tata i ciocia. Podobnie poprzednie lata.
Dzień dobry,
niestety nie wiem nawet, jaki jest krąg spadkobierców kuzyna taty. Nie znam też treści testamentu. Ani składu majątku spadkowego. Nie wiem też, czy kuzyn jeszcze żyje, czy było przeprowadzone postępowanie spadkowe. Nie potrafię odpowiedzieć, czy w ogóle w tym wypadku zachowek się należy. Mogę jedynie napisać, że czasami, w sprawach o zachowek mają zastosowanie tzw. zasady współżycia społecznego, które pozwalają niekiedy zmniejszyć kwotę dochodzonego przez kogoś zachowku. Innymi słowy, mogę odpowiadać jedynie na ogólne pytania. Bardziej szczegółowe wymagają konsultacji.
Pozdrawiam,
adw. Marta Szkliniarz
Witam, jeśli rodzice przepisali gospodarstwo rolne bratu a on po 10 latach przepisał mi..Czy resztę rodzeństwa ma prawo do zachowku po śmierci jednego z rodziców?
Dzień dobry,
niestety nie jestem w stanie odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ nie widzę dokumentów. Ustalenie Pani sytuacji wymagałoby ich analizy, czyli konsultacji. Proszę o ewentualny kontakt, wówczas będę w stanie powiedzieć jak to wygląda w Pani wypadku.
Pozdrawiam,
adw. Marta Szkliniarz
Tata przepisał gospodarstwo rolne mojemu bratu 9 lat temu, a ten po 4 latach od przepisania ożenił się i wyprowadził. Nie chciał zostać na gospodarstwie. Teraz chce przepisać to gospodarstwo na mnie, czyli swoją siostrę. Wiem że żona i dzieci (ma ich dwoje) mogliby w przyszłości wystąpić do mnie o zachowek. Czy po 10 latach od przepisania przez brata gospodarstwa na mnie ta darowizna wliczałaby się do jego schedy spadkowej? Jak mogłabym się zabezpieczyć przed bratową i jej ewentualnym wystąpieniem o zachowek? A może lepiej gdyby brat przekazał spowrotem ta darowiznę rodzicom, a dopiero rodzice mi? Albo w ogóle cofnąć ta darowiznę, tylko czy się da?
Dzień dobry, pytanie zawiera bardzo dużo wątków i nie da się na nie odpowiedzieć jednym zdaniem. Także ze względu na złożoność sytuacji. Poza tym odnosi się do Pani indywidualnej sytuacji, która w celu udzielenia odpowiedzi wymagałaby także zapoznania się z dokumentami (akt darowizny, księga wieczysta). Jeśli jest Pani zainteresowana, to zapraszam na konsultację, wówczas będę w stanie odpowiedzieć na nurtujące Panią kwestie. Pozdrawiam serdecznie.
Babcia przepisała mieszkanie wujkowi, mój tata nie żyje a babcia zmarła 2 lata temu, czy jako wnuczka i córka syna babci , który nie żyje mam prawo pozwać wujka o zachowek?
Jak wynika z przepisów, zstępni spadkodawcy (wnuki i prawnuki) mają prawo do zachowku po nim. Ale czy może Pani pozwać wujka o zachowek nie odpowiem ponieważ mam zbyt mało informacji, a wymagałoby to analizy indywidualnej Pani sytuacji, co wiąże się z konsultacją.
Pozdrawiam,
adw. Marta Szkliniarz
Dzień dobry,
Mój ojczym zmarł w zeszłym roku. Miał z moją mamą ślub. Z pierwszego małżeństwa miał dwoje dorosłych już dzieci które wystąpiły o zachowek do mojej mamy. Ile wynosi ten zachowek. Czy prawidłowe jest wyliczenie że 1/2 jest mojej mamy, pozostałą 1/2 dzielimy na 3 czyli moja mama, oraz dwójka jego dzieci. To wychodziło by 1/6 masy spadkowej czyli zachowek wyniósłby 1/2 z 1/6 czyli 1/12?
Proszę o potwierdzenie
Dzień dobry. Jeżeli zmarły miał żonę i 2 dzieci, to udział spadkowy każdego ze spadkobierców wynosi 1/3, a zachowek (bez dodatkowych założeń), jeśli wszyscy są zdolni do pracy: 1/6. Kalkulacja jaką Pan przedstawił (przynajmniej w początkowej części) to obliczanie wielkości udziału w ewentualnej współwłasności majątku, którego część należy do spadku, a część do majątku wspólnego. Ale nie mam szczegółowych informacji na temat tej indywidualnej sytuacji by udzielić wiążącej odpowiedzi. Bardzo proszę skonsultować się z prawnikiem, który ją szczegółowo przeanalizuje.
Pozdrawiam serdecznie.