Gdy okaże się, że zostaliśmy pominięci w testamencie albo też spadkodawca za życia przekazał swój majątek komuś innemu, sporo osób rozważa dochodzenie zapłaty zachowku. 

Warto wówczas pamiętać, że sprawa może okazać się trudniejsza niż przypuszczaliśmy, bo i tutaj można nadziać się na minę. Należy nie tylko wiedzieć, czy w ogóle przysługuje nam zachowek i w jakiej wysokości, ale jakiej kwoty możemy się domagać, a wreszcie – od kogo. 

Ustalenie przeciwko komu powinniśmy wystąpić z pozwem o zapłatę zachowku jest niezwykle istotne. Powstaje bowiem ryzyko przegrania sprawy, a co za tym idzie poniesienia kosztów postępowania sądowego, a nawet możliwość przedawnienia się roszczenia o zachowek.

Kto zatem ponosi odpowiedzialność za zapłatę zachowku? Okazuje się, że jest kilka kategorii osób, ale to kolejność ma znaczenie. Jest kluczowa. 

Odpowiedzialność spadkobierców za zachowek

W pierwszej kolejności, obowiązek zapłaty zachowku obciąża spadkobierców – zarówno ustawowych jak i testamentowych. 

Do chwili działu spadku odpowiedzialność spadkobierców z tytułu zachowku jest solidarna. Co oznacza także, że jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił w tym czasie świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Natomiast po dokonanym podziale, spadkobiercy odpowiadają do wysokości ich udziału w spadku. 

Może jednak dojść do sytuacji, w której spadkobiercy nie będą w stanie zapłacić całości. To kilka przykładowych powodów:

1. po pierwsze, jeśli taki spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku, to odpowiada on tylko w zakresie nadwyżki przewyższającej jego własny zachowek, 

1. po drugie, jeśli taki spadkobierca przyjął spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza i tzw. stan czynny spadku (aktywa) nie wystarcza na zaspokojenie całego roszczenia,

Co wtedy? Wówczas można zwrócić się o zapłatę do kolejnej grupy – osób, które uzyskały tzw. zapis windykacyjny.

Zachowek od zapisobiercy windykacyjnego

Zapisobiorca windykacyjny to osoba, której na mocy testamentu notarialnego spadkodawca przekazał konkretny składnik swojego majątku – np. nieruchomość. Odpowiada on za zapłatę zachowku jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem dokonanego zapisu. Aczkolwiek całym swoim majątkiem.

Przykład: Jan otrzymał w ramach zapisu windykacyjnego samochód wart 5.000 zł. Agnieszka, domaga się od niego zapłaty zachowku w kwocie 12.000 zł. Jan będzie zobowiązany do zapłaty jedynie 5.000 zł, bo taka jest wartość jego wzbogacenia. Zamiast zapłaty, może też przekazać Agnieszce samochód. 

Co istotne, zapłaty od zapisobiercy można domagać się nie tylko wówczas, gdy nie udało nam się w ogóle uzyskać zapłaty od spadkobierców (wszystkich! gdy choć jeden ze spadkobierców może wypłacić zachowek odpowiedzialność ta nie powstaje), ale i wtedy, gdy uzyskana w ten sposób kwota w dalszym ciągu nie pokryła należnego nam zachowku. 

Przykład: Annie przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku w kwocie 30.000 zł. Od spadkobierców udało jej się otrzymać 23.000 zł. Pozostałych 7.000 zł może żądać od zapisobierców windykacyjnych. 

Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego została ograniczona w taki sam sposób, jak ograniczona została odpowiedzialność spadkobiercy uprawnionego do zachowku. Także on odpowiada tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Zapisobiercy windykacyjni opowiadają solidarnie. W przypadku gdy jeden z zapisobierców windykacyjnych pokryje zachowek może żądać od pozostałych zapisobierców windykacyjnych zwrotu części świadczenia – proporcjonalnie do wartości otrzymanych zapisów windykacyjnych.

Uwaga! Jeśli niemożność zaspokojenia roszczenia wobec spadkobiercy wynika z przedawnienia tego roszczenia albo innych okoliczności związanych z samym roszczeniem, odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego nie powstanie.

Jeżeli roszczenie dalszym ciągu zostanie nie zaspokojone albo nie ma zapisobierców windykacyjnych, osoba uprawniona do zachowku może żądać jego zapłaty od obdarowanego.

Obowiązek zapłaty zachowku przez obdarowanego

Obowiązek ten powstaje dopiero, gdy nie uprawniony do zachowku nie otrzymał pełnego pokrycia od spadkobierców i zapisobiorców windykacyjnych. 

Trzeba jednak pamiętać, że odpowiedzialność ta dotyczy tylko osób, które otrzymały darowizny doliczane do spadku. A nie dolicza się:

1. drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych – np. drobnych prezentów urodzinowych,
2. darowizn dokonanych przed więcej niż 10 lat od otwarcia spadku  (śmierci spadkodawcy) na rzecz osób innych niż spadkobiercy 

Co oznacza, że jeżeli darowizna została dokonana na rzecz spadkobiercy, to dolicza się ją niezależnie od tego terminu – a zatem, niezależnie od tego terminu może być zobowiązany do zapłaty zachowku). I odwrotnie, obowiązek zapłaty zachowku nie obejmie osoby spoza kręgu spadkobierców, która otrzymała darowiznę przed więcej niż 10 laty od momentu otwarcia spadku.

Przykład: Krzysztof dokonał za swojego życia dwóch darowizn. Jedną na rzecz swojej córki Agaty (15 lat przed swoją śmiercią) a drugą na rzecz swojej długoletniej przyjaciółki, Krystyny (11 lat przed swoją śmiercią). Nie sporządził testamentu. Tylko Agata będzie zobowiązana do zapłaty zachowku. Tylko Agata jest spadkobiercą Krzysztofa. Darowizna na rzecz Krystyny nie zostanie doliczona do spadku. 

Obdarowany ma obowiązek zapłaty tylko w granicach wzbogacenia powstałego wskutek darowizny. A jeśli jemu samemu przysługuje uprawnienie do zachowku, ponosi odpowiedzialność jedynie do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Podobnie jak zapisobierca windykacyjny, zamiast płacić odpowiednią sumę może zwolnić się od obowiązku zapłaty, wydając przedmiot darowizny.

Jeżeli spadkodawca obdarował więcej niż jedną osobę, pojawia się pytanie, jak ma się przedstawiać odpowiedzialność tych osób za zachowek. A odpowiedź jest następująca: obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność dopiero wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać pełnego zaspokojenia od obdarowanego później.

***

Jak widzisz, tematyka zachowku bywa nieco zagmatwana. Dlatego zawsze należy rozpatrywać ją indywidualnie. Przedstawiłam Ci jedynie ogólne założenia, ale w sprawach tego rodzaju najistotniejsze są niuanse. Zanim zdecydujesz się na jakiekolwiek kroki, rozważ konsultację z prawnikiem. Bo czasem jeden, z pozoru nieistotny szczegół może zaważyć na powodzeniu całej sprawy.

***

Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy lub indywidualnej konsultacji skontaktuj się ze mną.

Jeżeli spodobał Ci się ten artykuł lub uważasz go za wartościowy, to będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi. Daj mi znać w rozwiązaniu jakich problemów mogę Ci jeszcze pomóc.

A po więcej prawniczych ciekawostek zapraszam Cię też na Facebooka i Instagram.