Jeśli jesteście małżeństwem, często zdarza się tak, że jeden z małżonków postanawia założyć firmę, np. jednoosobową działalność gospodarczą. I dobrze jest, gdy faktycznie okazuje się to być rentowny interes. Prowadzenie własnego biznesu bywa jednak ryzykowne. Jedna niewłaściwa decyzja może prowadzić do katastrofy finansowej, utraty płynności, a w konsekwencji długów. Co wówczas? Kto za nie odpowiada? Czy obciążają one również drugiego małżonka?

Przede wszystkim można je podzielić na dwie kategorie – zobowiązania prywatne (np. z tytułu zaciągniętego kredytu) i publicznoprawne (czyli związane z zaległościami w płatnościach względem ZUS lub Urzędu skarbowego).

Niestety, nasz ustawodawca nie jest jednomyślny. I inaczej będzie wyglądała Twoja sytuacja, w przypadku tych prywatnych, a jeszcze inaczej, gdy o długi upomni się wspomniany fiskus.

Różnić się też będzie, w zależności od tego, czy dług wynika z działalności gospodarczej prowadzonej w formie jednoosobowej firmy, spółki cywilnej, spółki osobowej (np. spółki jawnej), czy spółki z o.o.

W tym artykule opiszę Ci jak wygląda odpowiedzialność w przypadku długów „prywatnych” związanych z prowadzeniem jednoosobowej działalności gospodarczej i spółki cywilnej.

 

Czy małżonek odpowiada za długi swojego męża lub żony przedsiębiorcy?

Przykład. Pan Jan pozostaje w związku małżeńskim z Elżbietą. Prowadzi on własną, jednoosobową firmę produkującą plastikowe opakowania. Niestety z powodu problemów ze swoim dostawcą, który nie dostarczył mu składników niezbędnych do ich produkcji, nie wywiązał się ze złożonych zamówień. W konsekwencji, został obciążony karami umownymi przez innych kontrahentów za niezrealizowanie na czas zamówienia. Ich wysokość to 50.000 zł. Nie otrzymał także należnej zapłaty na którą liczył, bo nie wytworzył opakowań. Z tego powodu pan Jan popadł w tarapaty finansowe. Przestał spłacać kredyty i banki wypowiedziały mu umowy, a następnie wystąpiły do sądu z pozwami o zapłatę. Ogólna skala zobowiązań na rzecz banków to 500.000 zł. Pan Jan nie jest w stanie ich spłacić jednorazowo, więc do jego drzwi zapukał komornik. Małżonkowie posiadają majątek wspólny. W jego skład wchodzą dwa samochody oraz maszyny produkcyjne. Pan Jan posiada jeszcze oszczędności, które zgromadził przed zawarciem małżeństwa. A pani Elżbieta mieszkanie, które otrzymała w darowiźnie od swoich rodziców. Z którego majątku komornik będzie mógł prowadzić egzekucję? Czy będzie mógł zlicytować samochody, zająć pensję pani Elżbiety albo zabrać jej mieszkanie otrzymane w darowiźnie? Co z maszynami produkcyjnymi?

Zasadniczo za dług odpowiada osoba, która zawarła umowę. Ponosi ona odpowiedzialność całym swoim majątkiem. Inaczej jednak to wygląda, gdy osoba taka pozostaje w związku małżeńskim, ponieważ – jeśli nie podpisano intercyzy – mamy wówczas do czynienia z aż 3 majątkami: wspólnym małżonków, majątkiem osobistym żony oraz majątkiem osobistym męża.

Przypomnijmy, co wchodzi w skład poszczególnych majątków.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego?

Są to w szczególności (a więc przykładowo):

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Ale też przedmioty majątkowe nabyte ze środków pochodzących z majątku wspólnego.

Przepisy przewidują też pewne wyjątki, kiedy to przedmiot mimo, iż nabyty w trakcie trwania wspólności majątkowej, nie wejdzie w skład majątku wspólnego małżonków. Tym samym, zasili majątek osobisty danego małżonka i stanie się tylko jego własnością. Więcej możesz przeczytać na ten temat w artykule: Darowizna a majątek wspólny. Czyli on, ona i teściowie.

Co wchodzi w skład majątku osobistego?

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą natomiast:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (chodzi tu o udziały w spółce cywilnej);

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Odpowiedzialność żony lub męża za długi małżonka

Jeśli zatem między małżonkami istnieje wspólność majątkowa małżeńska, to w zależności od okoliczności powstania danego długu (takiego nie związanego z działalnością Twojego męża lub żony), egzekucja może także niestety objąć cały Wasz majątek wspólny lub niektóre jego elementy. Czasem także Twój majątek osobisty. Więcej na ten temat może przeczytać tutaj: Odpowiedzialność za długi małżonka, czyli czy komornik może zająć samochód żony za długi męża.

A co z długami firmowymi?

Czy współmałżonek także odpowiada za długi małżonka przedsiębiorcy?

Czy zasady są takie same jak w przypadku długów nie związanych z prowadzoną działalnością?

Generalna zasada jest taka, że osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą (w formie jednoosobowej działalności lub spółki cywilnej), za wynikłe z tego powodu zobowiązania odpowiada całym swoim majątkiem (firmowym i osobistym). Ale w określonych sytuacjach,  małżonek takiej osoby też może ponieść z tego tytułu konsekwencje. Wygląda to jednak nieco inaczej niż w przypadku „zwykłych” długów.

Przede wszystkim jednak, odpowiedzialność współmałżonka zależy od tego, czy firma została założona w czasie małżeństwa (a konkretnie od tego, czy wchodzi w skład majątku wspólnego) oraz czy małżonek wyrażał zgodę np. na zawarcie umów z bankami.

Zatem zakładając, że działalność powstała po ślubie, odpowiedzialność małżonków wygląda następująco.

 

Zgoda małżonka a odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem działalności

Jeżeli jako małżonek wyraziłeś zgodę na konkretną umowę, np. na firmowy kredyt, to wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję nie tylko z majątku osobistego dłużnika (przedsiębiorcy), ale i z całego Waszego majątku wspólnego. Dla pewności, zgoda taka, powinna być udzielona w dokumencie prywatnym lub urzędowym. Wystarczy także zwykłe pisemne oświadczenie lub takie z podpisem notarialnie poświadczonym. Często jednak, wyrażenie zgody następuje jedynie w formie ustnej bądź też przez tzw. czynności dorozumiane i może  to być – w konkretnych okolicznościach – wystarczające by stwierdzić, że faktycznie do takiej zgody doszło.  Co w konsekwencji wpływa na zakres odpowiedzialności tego małżonka, który zgodę wyraził.  

W opisywanym przykładzie, jeżeli pani Elżbieta zgodę taką wyraziła, egzekucja może objąć zarówno oszczędności pana Jana (jego majątek osobisty), jak i samochody stanowiące majątek wspólny małżonków, ale i majątek firmy. Ale już nie majątek osobisty pani Elżbiety. Komornik nie może więc zlicytować mieszkania, które dostała od rodziców.

 

Brak zgody małżonka a odpowiedzialność za długi firmowe współmałżonka

Jak widzisz, zgoda ma znaczenie. A co jeśli jej nie było?

Wtedy egzekucja może być prowadzona z:

• majątku osobistego dłużnika (oszczędności pana Jana)

• wynagrodzenia za pracę dłużnika

• dochodów uzyskiwanych z innej działalności zarobkowej dłużnika (np. z umowy zlecenia, czy o dzieło)

• korzyści uzyskanych z praw własności przemysłowej, autorskich, pokrewnych i innych praw twórcy przysługujących dłużnikowi

• przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Ale ten ostatni składnik może zostać objęty egzekucją jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Czyli np. przedstawi umowę lub fakturę, czy rachunek.

I w tym jednak wypadku, egzekucji nie będą podlegać rzeczy wchodzące w skład majątku osobistego małżonka osoby będącej dłużnikiem.

Jeśli pani Elżbieta zgody nie wyraziła, może być spokojna o swoje mieszkanie. Komornik nie zajmie także – dopóki trwa wspólność majątkowa – samochodów małżonków. Może jednak zlicytować urządzenia wchodzące w skład przedsiębiorstwa oraz zająć oszczędności pana Jana.

 

Rozdzielność majątkowa a długi małżonka prowadzącego działalność. Czy to coś da?

Wiele osób popadając w tarapaty finansowe decyduje się na podpisanie intercyzy, czyli na ustanowienie rozdzielności majątkowej. Wydaje im się, że w ten sposób chociaż częściowo uchronią swój majątek wspólny.

Problem jednak w tym, że umowa taka zabezpiecza przed odpowiedzialnością jedynie na przyszłość. Ważne jest również to, kiedy taka umowa została podpisana (przed ślubem, czy w trakcie małżeństwa).

Zasada jest bowiem taka, że po zawarciu intercyzy, pod warunkiem poinformowania o niej drugiej strony umowy, za dług będzie odpowiadać ze swojego majątku osobistego tylko ten małżonek, który dług zaciągnął. Ale tylko wtedy, gdy dług ten zaciągnął już po jej podpisaniu.

A zatem, intercyza zawarta w czasie trwania małżeństwa nie zmieni Twojej sytuacji jeśli przed ustanowieniem rozdzielności (nawet na drodze sądowej) istniała wspólność majątkowa i właśnie w tym czasie jeden z małżonków zawarł umowę. W takim wypadku, po ustaniu wspólności, w określonych okolicznościach, za zobowiązanie wciąż będą odpowiadać oboje małżonkowie.

Należy wobec tego zastanowić się nad jej zawarciem przed rozpoczęciem prowadzenia działalności, a nawet przed ślubem. Tym bardziej, iż umowa taka nie zmienia w żaden sposób np. reguł dziedziczenia po Twoim małżonku. A dodatkowo, w każdym czasie małżonkowie mogą powrócić do ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.

Każda sytuacja jest jednak inna, a prawda jest taka, że rozdzielność majątkowa nie zawsze się opłaca. I może po prostu pogorszyć Twoją sytuację. Dlatego warto w tym zakresie skonsultować swoje decyzje z prawnikiem, który będzie w stanie podpowiedzieć najkorzystniejsze dla Ciebie rozwiązanie.

***

Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy lub indywidualnej konsultacji skontaktuj się ze mną.

Jeżeli spodobał Ci się ten artykuł lub uważasz go za wartościowy, to będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi. Daj mi znać w rozwiązaniu jakich problemów mogę Ci jeszcze pomóc.

A po więcej prawniczych ciekawostek zapraszam Cię też na Facebooka i Instagram.