Snując plany o wspólnej przyszłości jako mąż i żona, mało kto myśli nie tylko o tym, co faktycznie może ona przynieść, ale także o rzeczywistych skutkach zawarcia związku małżeńskiego. Jesteśmy tak pochłonięci i przejęci tym faktem, że nie zastanawiamy się nad konsekwencjami powiedzenia sakramentalnego “tak”. I o ile, większość z moich czytelników będzie uczestniczyć w tzw. “naukach przedmałżeńskich”, to raczej nie usłyszycie na nich czym jest wspólność majątkowa małżeńska, co to w zasadzie oznacza, jakie prawa i obowiązki się z tym wiążą. Czy po prostu, jakie prawno-finansowe aspekty wynikają z zawarcia małżeństwa. 

Tymczasem, zmiana jest diametralna. I postaram Ci się ją tutaj przybliżyć. Oczywiście nie wyczerpię całego całego tematu, ale przynajmniej naświetlę Ci kilka aspektów, na które warto zwrócić uwagę. Czy nawet skonsultować z prawnikiem – by rozwiać wszelkie wątpliwości odnośnie Twojej, konkretnej sytuacji. 

Zapraszam do lektury!

Ustawowy ustrój majątkowy

Pierwsza, zasadnicza zmiana jaka nastąpi dotyczy zasad gromadzenia majątku po ślubie. Jeżeli małżonkowie nie zdecydowali się podpisać umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy), to z chwilą wstąpienia w związek małżeński będzie między nimi istnieć ustawowy ustrój małżeński – wspólność majątkowa małżeńska. 

Mamy wówczas do czynienia tak naprawdę z aż z trzema majątkami:

• majątkiem wspólnym małżonków. W jego skład wchodzi w zasadzie wszystko, co zostanie nabyte przez małżonków w czasie pozostawania w związku małżeńskim; 

oraz 

• dwoma majątkami odrębnymi (osobistymi) każdego z nich tzn. majątkiem osobistym żony i majątkiem osobistym męża. Do majątku osobistego każdego małżonka przynależą rzeczy i prawa nabyte przed ślubem oraz niektóre nabyte po ślubie jak np. spadek, czy darowizna.

Co konkretnie wchodzi w skład każdego z tych majątków omówię w kolejnych wpisach blogowych.

Majątek wspólny a wspólność łączna

Wspólność majątkowa małżeńska ma charakter tzw. wspólności łącznej. Co to oznacza? Mianowicie, że:

• udziały małżonków w majątku wspólnym nie są określone w czasie jej trwania – aż do chwili jej ustania (np. czasu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego);
• żaden z małżonków nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności ustawowej przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (ale jest wyjątek, o którym piszę poniżej);
• żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej;
• wierzyciel małżonka nie może żądać zaspokojenia z udziału konkretnego małżonka (ale może złożyć wniosek o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej pomiędzy małżonkami i gdy do tego dojdzie, prowadzić egzekucję z tej części majątku, która przypadłaby małżonkowi wskutek podziału).

Chcę Ci też powiedzieć, że fakt, iż małżonek nie może rozporządzać swoją częścią udziału tak długo jak istnieje pomiędzy małżonkami wspólność majątkowa małżeńska nie oznacza, że nie może on sporządzać testamentu, w którym wskazuje komu ma przypaść jego część majątku wspólnego. Może także dokonać zapisu przez objęcie nim wchodzącego w skład spadku udziału w przedmiocie, który był objęty wspólnością ustawową.

Dodatkowo, fakt że małżonkowie nie mogą dokonać podziału majątku wspólnego przed ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej (np. przed podpisaniem umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową) nie oznacza, że nie mogą dokonywać pewnych przesunięć określonych składników swojego majątku. Innymi słowy, mogą postanowić by określony składnik, np. wspólny samochód stał się jedynie majątkiem wspólnym jednego z nich. O ile takie rozporządzenie nie prowadzi w efekcie do likwidacji majątku wspólnego.

Majątek wspólny a współposiadanie rzeczy

Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka. Co oznacza, że jeżeli w trakcie małżeństwa nabyliście mieszkanie i małżonek pod Twoją nieobecność zmienił zamki, co powoduje że nie możesz dostać się do środka, to masz prawo domagać się w sądzie by ten nakazał mu wydanie kompletu kluczy i ustalił sposób korzystania z tego mieszkania. 

 

Zarząd majątkiem wspólnym

Gdy pomiędzy małżonkami istnieje wspólność majątkowa małżeńska oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w jego zarządzie, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym, a także o zobowiązaniach, które ten majątek obciążają.

Ale czym jest ten zarząd?

Zarząd polega na dokonywaniu czynności prawnych i faktycznych dotyczących konkretnych przedmiotów tworzących majątek wspólny. Chodzi więc przykładowo o zbywanie i nabywanie składników tego majątku, obciążanie ich zastawem, hipoteką, zaciąganie zobowiązań (pożyczek), Ale chodzi też o tak prozaiczne działania jak jak naprawy, konserwacja, używanie rzeczy i pobieranie z nich pożytków (np. czynsz najmu).

Naruszenie zasady współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym nie powoduje wadliwości dokonanych czynności prawnych. Czyli np. w określonych wypadkach nie spowoduje unieważnienia umowy sprzedaży. Natomiast może być podstawą do tego by sąd pozbawił takiego małżonka samodzielnego wykonywania zarządu, postanowił o ustanowieniu przymusowej rozdzielności majątkowej. A nawet być podstawą przypisania winy za rozkład pożycia małżeńskiego w postępowaniu rozwodowym lub separacyjnym. Czy rodzić obowiązek odszkodowawczy względem drugiego małżonka. 

Zasadniczo, każdy z małżonków może też samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Czyli poszczególnymi jego przedmiotami. 

Nie dotyczy to jednak przedmiotów majątkowych, które służą drugiemu małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej. Takimi przedmiotami ten konkretny małżonek zarządza sam. Ale w razie przemijającej przeszkody (np. choroba) drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności dotyczących tych przedmiotów. 

Ograniczenia w zarządzie majątkiem wspólnym

Od powyższej zasady są jednak wyjątki. 

Sprzeciw małżonka

Po pierwsze Twój małżonek może się sprzeciwić konkretnej czynności. Chociaż znów nie dotyczy to czynności z zakresu spraw życia codziennego lub zmierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (np. zakup jedzenia, dokonanie opłat czynszowych) albo podejmowanych w ramach działalności zarobkowych.

Sprzeciw, o którym mowa może być dokonany w dowolnej formie, co istotne, przed dokonaniem planowanej i konkretnej czynności. By był skuteczny, musi zostać również złożony osobie trzeciej, która ma być drugą stroną ten planowanej przez Twojego małżonka czynności, czyli np. osobie zainteresowanej nabyciem jakiegoś składnika Waszego majątku. Jedynie w takim wypadku, czynność taka, pomimo jej dokonania (czyli zawarcia umowy sprzedaży) będzie nieważna.

Jeśli sprzeciwisz się takiej czynności, a Twojemu małżonkowi dalej będzie zależało na tym by doszła ona jednak do skutku, może on wystąpić na drogę sądową by sąd wyraził zgodę na jej dokonanie. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania tej konkretnej czynności czynności wymaga dobro rodziny (może np. chodzić o pozyskanie dodatkowych środków finansowych na sfinansowanie kosztownego leczenia członka rodziny lub edukacji dla dziecka).

Przy ocenie, czy dobro rodziny wymaga dokonania czynności prawnej, należy mieć na uwadze okoliczności konkretnej sprawy, rozważone z punktu widzenia podstawowych zasad prawa rodzinnego, w tym równouprawnienia małżonków oraz obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, zwłaszcza utrzymania i wychowania pochodzących z małżeństwa dzieci. W szczególności należy mieć na uwadze usprawiedliwione interesy obojga małżonków, nie tylko zaś interes osobisty jednego z nich (Art. 39 KRO red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis).

Obligatoryjna zgoda małżonka

Nasz ustawodawca przewidział także, że w niektórych przypadkach zgoda małżonka do dokonania konkretnych czynności jest niezbędna. Jakich?

Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków (np. najem);

2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;

3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;

4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Zatem możesz samodzielnie np. sprzedać pralkę należącą do Waszego majątku wspólnego bez zgody swojego małżonka, ale na sprzedaż Waszego mieszkania niezbędna jest jego zgoda.

Zgoda taka może być udzielona zarówno przed dokonaniem czynności, jak i równocześnie z jej dokonaniem. A nawet po. Istotna jest też forma, odpowiadająca formie danej czynności prawnej (np. akt notarialny w przypadku sprzedaży działki). Czynność dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna. Dlatego ta ostatnia możliwość jest najbardziej ryzykowna, ponieważ stwarza potencjalną możliwość dochodzenia odszkodowania przez osobę trzecią, zainteresowaną transakcją, w przypadku, gdy do udzielenia takiej następczej zgody ostatecznie nie dojdzie. 

Brak zgody małżonka

Jeżeli małżonek nie wyraża zgody lub też jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (np. choroba, wyjazd, brak kontaktu), drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd dokonuje oceny konkretnego przypadku w kontekście “dobra rodziny”, o którym wspomniałam powyżej. 

Odpowiedzialność za długi

Małżeństwo zmienia też zasady dotyczące odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej. 

Wierzyciel zasadniczo uprawniony jest do prowadzenia egzekucji tylko i wyłącznie z majątku osobistego małżonka, który jest dłużnikiem tj. majątku zgromadzonego przez niego przed ślubem, jak również majątku nabytego w trakcie trwania małżeństwa, który stanowi jego majątek osobisty (np. w drodze darowizny lub spadku), ale też z niektórych składników Waszego majątku wspólnego np. wynagrodzenia za pracę.

Sytuacja ulegnie jednak zmianie, gdy jako małżonek także byłeś stroną czynności prawnej, z której powstał dług lub wyraziłeś zgodę na jej dokonanie. 

W pierwszym przypadku, wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku osobistego Twojego oraz Twojego małżonka oraz z całego Waszego majątku wspólnego. 

W drugim, egzekucja może objąć majątek osobisty małżonka, który dług zaciągnął oraz cały Wasz majątek wspólny (nie obejmie majątku osobistego małżonka dłużnika).  

Szczegóły znajdziesz w moich wcześniejszych wpisach blogowych:

Odpowiedzialność za długi małżonka, czyli czy komornik może zająć samochód żony za długi męża.

Sprawdź, kiedy odpowiesz za długi podatkowe małżonka.

Twój małżonek prowadzi działalność? Możesz odpowiadać za jego długi.

Czy intercyza zawsze chroni przed długami małżonka?

Małżeństwo a dziedziczenie

Kolejnym ważnym skutkiem zawarcia małżeństwa jest zmiana zasad dziedziczenia. 

Jeżeli nie sporządzisz testamentu, Twój małżonek będzie pierwszy w kolejności wśród potencjalnych spadkobierców. Jeżeli spadkodawca ma dzieci, będą one dziedziczyć wspólnie z nim w częściach równych. Ale, część spadku należna w takim wypadku Twojemu małżonkowi, nie może być mniejsza niż ¼, niezależnie od ilości dzieci. Jeżeli, któreś z dzieci nie żyje, to w jego miejsce wejdą wnuki spadkodawcy – małżonka. 

Jeżeli nie posiadasz dzieci, Twój małżonek będzie dziedziczył spadek po Tobie razem z Twoimi rodzicami (jego teściami). Należna mu wtedy część wyniesie ½ spadku. Jeżeli któryś z Twoich rodziców nie będzie już wówczas żył, w jego miejsce wstąpi Twoje rodzeństwo. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych (dzieci lub wnuki), udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.

W braku zstępnych spadkodawcy (dzieci lub wnuków), rodziców małżonka, rodzeństwa i ich zstępnych (dzieci lub wnuków), cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Jeżeli natomiast Ty lub Twój małżonek sporządziliście testament, w którym inaczej zostały ukształtowane zasady dziedziczenia, tj. np. małżonek został całkowicie pominięty, to należy mu się zachowek. W zależności od sytuacji – w wysokości ½ lub ⅓ udziału, jaki by mu przypadł gdyby testamentu nie było. 

Przykład: Ania i Piotr mieli 4 dzieci. Ania pominęła w testamencie swojego męża zapisując wszystko ich dzieciom. Piotrowi, ponieważ nie zachodzą szczególne okoliczności, będzie przysługiwał zachowek w wysokości ⅛ majątku (połowa z ¼, jaką by dostał, gdyby testamentu nie było). 

Małżeństwo a obowiązek alimentacyjny

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje obowiązek współdziałania dla dobra rodziny. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, jak powstała. Może to także polegać, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Chodzi w tym przypadku o potrzeby całej rodziny, jak i poszczególnych jej członków (małżonka i dzieci). Zaspokajane powinny być potrzeby usprawiedliwione, a świadczenia mają odpowiadać zasadzie równej stopy życiowej członków rodziny. 

Zakres tego obowiązku wyznaczają siły oraz możliwości zarobkowe i majątkowe każdego z małżonków. Chodzi tu nie od faktycznie uzyskiwane dochody, a rzeczywiste (potencjalne) możliwości danej osoby. Przy czym, co równie ważne, obowiązek jednego z małżonków zaspokajania potrzeb rodziny nie zastępuje obowiązku drugiego z nich, gdy ten w sposób nieuzasadniony nie wykorzystuje własnych możliwości zarobkowych. 

Obowiązek ten wygasa dopiero z chwilą ustania małżeństwa lub jego unieważnienia. I istnieje niezależnie od obowiązującego małżonków ustroju majątkowego (podpisania intercyzy). Także, gdy małżonkowie pozostają w tzw. separacji faktycznej, np. nie mieszkają ze sobą ale dalej są małżeństwem. 

Jeżeli jeden z małżonków nie zaspokaja tych potrzeb w odpowiednim stopniu, drugi może dochodzić na drodze sądowej zapłaty odpowiedniej sumy. Zarówno wtedy, gdy małżonkowie posiadają dzieci, jak i wtedy gdy dzieci takich nie ma lub się już usamodzielniły. W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia wydanego na tej podstawie.

W ramach realizacji tego obowiązku, można domagać się by sąd nakazał, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi, który nie przyczynia się do zaspakajania potrzeb rodziny, były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.

Istotne jest to by małżonkowie w tej sytuacji pozostawali we wspólnym pożyciu. Czyli separacja faktyczna małżonków wyłącza możliwość ubiegania się o wydanie takiego nakazu. 

Z drugiej strony, nakaz, o którym mowa zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków (czyli nawet jeśli separacja faktyczna nastąpi w trakcie jego obowiązywania). Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.

Podatki i ubezpieczenie społeczne

Małżonkowie między którymi istnieje wspólność majątkowa małżeńska mogą wspólnie rozliczać podatek dochodowy. A darowizny na rzecz małżonka są nieopodatkowane, ponieważ zalicza się je do “zerowej” grupy podatkowej.

W przypadku śmierci małżonka drugi z małżonków może ubiegać się o jego świadczenie dotychczas wypłacane przez ZUS (tzw. emerytura po mężu). 

***

To jedynie garść niektórych i podstawowych informacji na temat skutków finansowych zawarcia małżeństwa. Zachęcam Cię serdecznie do skorzystania z porady adwokata zanim powiecie sakramentalne “tak” by upewnić się co tak naprawdę pociąga za sobą wstąpienie w związek małżeński. Na dodatek w Twojej konkretnej sytuacji. I jakie masz prawa i obowiązki z tym związane. Bo jak mówi stare porzekadło – lepiej zapobiegać niż leczyć. Niestety.

***

Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy lub indywidualnej konsultacji skontaktuj się ze mną.

Jeżeli spodobał Ci się ten artykuł lub uważasz go za wartościowy, to będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi. Daj mi znać w rozwiązaniu jakich problemów mogę Ci jeszcze pomóc.

A po więcej prawniczych ciekawostek zapraszam Cię też na Facebooka i Instagram.