Jednym ze skutków zawarcia małżeństwa jest powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej. Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub tylko przez jednego z nich (majątek wspólny). Małżonkowie są ich współwłaścicielami na takich samych zasadach – każdy małżonek ma takie samo prawo do każdego składnika należącego do majątku wspólnego.

Ale czy to oznacza, że małżonkowie mają za każdym razem wspólnie podejmować wszystkie decyzje dotyczące tego majątku? Otóż nie. Powinni jednak ze sobą współdziałać m.in. poprzez informowanie się wzajemnie o stanie majątku, o zobowiązaniach, czy zamierzonych działaniach.

Innymi słowy, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać takim majątkiem wspólnym. Jednak, czy może to robić całkowicie dowolnie? Też nie.

Mąż lub żona może bowiem sprzeciwić się konkretnej decyzji  i w określonych okolicznościach sprzeciw ten będzie dla drugiego małżonka wiążący jeśli nastąpił przed zawarciem umowy sprzedaży i był znany kontrahentowi. Wyjątkiem są tu czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzające do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (np. zapłata czynszu czy kupno jedzenia) albo podejmowane w ramach działalności zarobkowej danego małżonka. W takiej sytuacji sprzeciw nie ma znaczenia.

To jednak nie wszystko. Prawo polskie objęło bowiem szczególną ochroną niektóre czynności lub działania dotyczące majątku wspólnego wprowadzając wymóg obligatoryjnej zgody obu małżonków przy ich dokonywaniu.

Chodziło o zapewnienie każdemu z małżonków wpływu na dokonywanie czynności szczególnie istotnych z punktu widzenia interesów rodziny, dotyczących przedmiotów, które zwykle przedstawiają znaczną wartość bądź odgrywają dużą rolę w kształtowaniu sytuacji majątkowo-osobistej rodziny.

I dotyczy to także umowy darowizny.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czy wymóg uzyskania zgody dotyczy wszystkich darowizn?
• Co się stanie jeśli darowizna zostanie dokonana bez takiej zgody?
• Czy można jakoś naprawić taką sytuacje?
• Czy można zmusić małżonka do wyrażenia zgody na taką darowiznę?
• Czy brak zgody zawsze będzie konieczny by uznać, że umowa darowizny jest ważna w świetle prawa?

Czy wymóg uzyskania zgody dotyczy wszystkich darowizn?

Nie. Chociaż zasadniczo zgody drugiego małżonka wymaga każda darowizna z majątku wspólnego, niezależnie od tego, co ma być darowane (nieruchomość, ruchomość np. samochód) i komu.

Wyjątkiem są jednak tzw. drobne darowizny zwyczajowo przyjęte. Tutaj zgoda nie jest wymagana.

Czym są tzw. drobne darowizny zwyczajowo przyjęte?

Najczęściej za takie darowizny uważa się podarunki dokonywane z okazji świąt, urodzin, imienin, ślubu, zdania egzaminu lub innego zdarzenia o charakterze osobistym. Zawsze jednak ocena, czy dana darowizna jest drobna, będzie zależeć od okoliczności danego przypadku, np. od ogólnej zamożności danego małżeństwa. Bo to, co w jednym przypadku może być uważane za stosunkowo niedrogą rzecz, w innym wypadku może być rzeczą bardzo wartościową.

Przyjmuje się ogólnie, że zaliczenie danej darowizny do kategorii drobnej może zależeć od sytuacji majątkowej i darczyńcy i obdarowanego oraz wartości przedmiotu darowizny.

Co się stanie jeśli darowizna zostanie dokonana bez takiej zgody?

Ostatecznie umowa taka może zostać uznana za nieważną.

Czy można jakoś naprawić taką sytuację?

Jeżeli w momencie zawierania umowy darowizny przez jednego małżonka nie było zgody drugiego, to ważność takiej umowy zależy od późniejszego jej potwierdzenia przez drugiego małżonka.

Czyli, umowa zawarta przez jednego małżonka bez zgody drugiego nie staje się od razu umową nieważną, o ile drugi małżonek potwierdzi taką umowę w późniejszym terminie.

Z powyższego wynika, że drugi małżonek musi potwierdzić taką umowę. Wówczas umowę uważa się za ważną od początku tj. od chwili jej zawarcia.

Z kolei odmowa potwierdzenia lub ustanie możliwości potwierdzenia (np. upływ terminu na potwierdzenie, o czym niżej) sprawia, że umowa jest od początku bezwzględnie nieważna.

Jak można potwierdzić taką umowę?

Potwierdzenie może nastąpić w każdej formie, chyba że prawo wymaga zachowania szczególnej formy samej umowy, tej która ma zostać potwierdzona np. aktu notarialnego w przypadku darowizny nieruchomości. Wówczas, potwierdzenie też powinno nastąpić w takiej samej formie by umowa była ważna.

Jaki jest termin na potwierdzenie?

Ustawodawca nie określił jakiegokolwiek terminu do potwierdzenia umowy, wobec czego możliwe jest to nawet po znacznym upływie czasu od chwili jej zawarcia.

Możliwość potwierdzenia istnieje przez cały czas trwania wspólności ustawowej. Ale potwierdzenie może nastąpić także po ustaniu wspólności ustawowej, po orzeczeniu rozwodu, separacji, a nawet w razie śmierci tego małżonka, który zawarł umowę.

Druga strona umowy, w tym wypadku osoba obdarowana, ma jednak prawo do wyznaczenia konkretnego terminu, w którym takie potwierdzenie powinno nastąpić (taki termin może być przedłużany). Niepotwierdzenie umowy w wyznaczonym terminie jest traktowane jako odmowa potwierdzenia. I prowadzi do nieważności umowy.

W jaki sposób można odmówić potwierdzenia?

Odmowa potwierdzenia nie wymaga zachowania szczególnej formy, tak samo jak i samo wyznaczenie terminu do potwierdzenia umowy. Może więc być wyrażona przez każde zachowanie, które w sposób dostateczny wskazuje na brak zgody małżonka.

Czyli np. nastąpić poprzez złożenie wyraźnego oświadczenia o odmowie potwierdzenia, ale tez wskutek oczywistego zachowania takiego małżonka, np. poprzez zawarcie analogicznej umowy dotyczącej tej samej rzeczy z inną osobą. Lub po prostu poprzez nie podjęcie jakichkolwiek czynności w okresie jaki został wyznaczony na potwierdzenie umowy.

Czy można zmusić małżonka do wyrażenia zgody na taką darowiznę?

Nie wydaje się by małżonek, który zawarł umowę bez zgody drugiego małżonka, czy druga strona tejże umowy, mogli na drodze sądowej dochodzić potwierdzenia takiej czynności.

I jakkolwiek, generalnie prawo daje każdemu małżonkowi uprawnienie do wystąpienia na drogę sądową, gdy jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. To jednak tutaj ten mechanizm nie będzie miał raczej zastosowania.

Celem postępowania, o którym teraz wspominam, jest uzyskanie od sądu zastępczego zezwolenia na dokonanie konkretnej czynności. Ale warunkiem wydania sądowego zezwolenia jest to, że  „dokonania danej czynności, wymaga dobro rodziny”.  W kontekście umowy darowizny, która powoduje jednak uszczuplenie majątku wspólnego, trudno dopatrzyć się takiego powodu.

Czy brak zgody zawsze będzie konieczny by uznać, że umowa darowizny jest ważna w świetle prawa?

Okazuje się, że nie. Jest bowiem możliwość, że dojdzie do skutecznego zawarcia umowy darowizny pomimo braku takiej zgody oraz pomimo późniejszego braku potwierdzenia takiej umowy przez drugiego małżonka.

Może to mieć miejsce w przypadku darowizny rzeczy ruchomych. Gdy na podstawie takiej czynności, osoba trzecia nabywa prawo (np. prawo własności samochodu objętego wspólnością), stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem.

Co to znaczy?

Że jeżeli obdarowanemu zostanie fizycznie przekazana taka rzeczy, stanie się jej właścicielem z chwilą objęcia jej w posiadanie, chyba że działał w tzw. „złej wierze”.

Zgodnie z aktualnym orzecznictwem, ze złą wiarą będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy osoba taka wiedziała o obowiązku uzyskania zgody współmałżonka na rozporządzenie rzeczą i o nieudzieleniu tej zgody albo że nie wiedziała o tym wskutek własnego niedbalstwa.

Warto tu przywołać wyrok Sądu Najwyższego z 21.10.1987 r., III CRN 286/87, LEX nr 3500, w którym przyjęto, że „Świadomość nabywcy samochodu co do tego, że jego zbywca pozostaje w związku małżeńskim oraz że samochód ten wchodzi w skład majątku wspólnego zbywcy i jego małżonka, który nie bierze udziału w transakcji, nie przesądza sama przez się o braku dobrej wiary nabywcy. Nabywca rzeczy ruchomej będzie uważany za działającego w złej wierze, jeśli wie lub na podstawie towarzyszących transakcji okoliczności powinien wiedzieć, że zbywca taki działa wbrew woli małżonka”. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, że „wchodzące w grę przepisy prawa nie nakładają obowiązku zachowania szczególnej ostrożności przy nabywaniu rzeczy ruchomych od osób pozostających w związku małżeńskim”, a ponadto interesy nabywcy rzeczy i małżonków, jeżeli rzecz pochodzi z majątku wspólnego, „zasługują na równoważną ochronę” (zob. także orzeczenie SN z 24.03.1959 r., IV CR 429/58, OSN 1960/2, poz. 52).

Co także istotne, ustawodawca wprowadził domniemanie dobrej wiary, które można jednak podważyć – ale będzie to zazwyczaj wymagało procesu sądowego. Oznacza to w konsekwencji, że to nie obdarowany będzie musiał udowodnić, że pozostawał w dobrej wierze, gdy przekazywano mu daną rzecz. A, że będzie trzeba wykazać jego złą wiarę. I ciężar udowodnienia złej wiary obdarowanego, spoczywać będzie na tym małżonku, który kwestionuje dobrą wiarę. Jeśli się to uda, pomimo tego, że obdarowany posiada podarowaną rzecz, nie będzie uznawany za jej właściciela.

***

Pamiętaj, że informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i nie stanowią porady prawnej. Każda sytuacja jest inna. Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy lub indywidualnej konsultacji skontaktuj się ze mną.

***

Jeżeli spodobał Ci się ten artykuł lub uważasz go za wartościowy, to będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi. Daj mi znać w rozwiązaniu jakich problemów mogę Ci jeszcze pomóc.

A po więcej prawniczych ciekawostek zapraszam Cię też na Facebooka i Instagram.