Jeśli nie uzgodniono inaczej, to wraz z zawarciem małżeństwa dochodzi do powstania wspólności majątkowej małżeńskiej. W jej skład wchodzą m.in. przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub tylko przez jednego z nich (majątek wspólny).

Zasadniczo, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać takim majątkiem wspólnym.

Niemniej, nasz ustawodawca przewidział wyjątki od tej zasady. Wprowadzając wymóg obligatoryjnej zgody obu małżonków na dokonywanie pewnych czynności prawnych. Co ma rzecz jasna określone skutki prawne.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jakie czynności wymagają zgody obu małżonków?
• Jakie są skutki prawne takiej zgody dla każdego z małżonków?
• Co się stanie jeśli czynność zostanie dokonana bez takiej zgody?
• Czy można jakoś naprawić taką sytuację?
• Czy brak zgody zawsze będzie konieczny by uznać, że umowa bez wymaganej zgody współmałżonka jest ważna w świetle prawa?

Jakie czynności wymagają zgody obu małżonków?

Katalog tych czynności znajdziemy art. 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Zgodnie z tym przepisem, zgoda małżonka na czynność prawną jest potrzebna do dokonania:

1. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości;
2. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia użytkowania wieczystego;
3. czynności prawnej prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
4. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal (np. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, użytkowania, służebności gruntowej, służebności osobistej mieszkania oraz hipoteki);
5. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego;
6. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa;
7. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Więcej na temat darowizny przeczytasz tutaj: Darowizna z majątku wspólnego – to warto wiedzieć.

Chodzi więc o czynności prawne dotyczące wyłącznie majątku wspólnego.

Wymóg ten nie dotyczy zatem takich czynności, w których stroną są oboje małżonkowie, czynności dokonywanych między małżonkami oraz czynności dotyczących majątków osobistych małżonków.

Przykład: Jan otrzymał przed ślubem od swoich rodziców w darowiźnie kawalerkę. Po zwarciu związku małżeńskiego z Elą, postanowił ją sprzedać, a uzyskane w ten sposób pieniądze odłożyć na lokacie. Ela się na to nie zgadza. Czy brak zgody Eli będzie miał jakiekolwiek znaczenie?

Z punktu widzenia prawa absolutnie nie. Każdy z małżonków może bowiem swobodnie dysponować swoim majątkiem osobistym. A kawalerka Jana jest jego majątkiem wspólnym.

Także odpłatne nabycie nieruchomości do majątku wspólnego z pieniędzy pochodzących z majątku osobistego nie wymaga zgody drugiego małżonka.

Jakie są skutki prawnej takiej zgody dla każdego z małżonków?

Stroną takiej czynności prawnej jest bez wątpienia ten z małżonków, który jej dokonał. Zatem podstawowe pytanie jakie się nasuwa, to takie, czy na skutek potwierdzenia takiej czynności prawnej drugi z małżonków także staje się jej stroną?

Otóż drugi z małżonków poprzez potwierdzenie np. umowy kupna nieruchomości, nie staje się jej stroną. Co ma określone konsekwencje np. w przypadku gdy nasz małżonek nie wywiązał się z niej. Np. nie uregulował na czas kolejnej raty. A zatem ma konsekwencje w zakresie odpowiedzialności obu małżonków za długi wynikające z określonej czynności prawnej dokonanej tylko przez jednego z nich.

W przypadku wyrażenia przez nas zgody, wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku osobistego naszego małżonka oraz naszego majątku wspólnego. Ale, nawet w takim wypadku, majątek osobisty małżonka, który jedynie potwierdził taką czynność, jest bezpieczny.

Co się stanie jeśli czynność prawna zostanie dokonana bez takiej zgody?

Ostatecznie, czynność taka może zostać uznana za nieważną.

Jeżeli czynność prawna dokonana przez drugiego małżonka okaże się nieważna wskutek braku wymaganej zgody, wówczas może to prowadzić do powstania po jego stronie odpowiedzialności odszkodowawczej wobec kontrahenta na podstawie art. 415 k.c.

Czy można jakoś naprawić taką sytuację?

Wyrażenie zgody może nastąpić zarówno przed jak i po dokonaniu takiej czynności. Zatem, jeżeli w momencie dokonywania czynności prawnej przez jednego małżonka nie było zgody drugiego, to jej ważność zależy od późniejszego jej potwierdzenia przez drugiego małżonka.

Czyli, np. umowa sprzedaży nieruchomości zawarta przez jednego małżonka bez zgody drugiego nie staje się od razu umową nieważną, o ile drugi małżonek potwierdzi taką umowę w późniejszym terminie.

Z powyższego wynika, że drugi małżonek musi potwierdzić taką umowę. Wówczas umowę uważa się za ważną od początku tj. od chwili jej zawarcia.

Z kolei odmowa potwierdzenia lub ustanie możliwości potwierdzenia (np. upływ terminu na potwierdzenie, o czym niżej) sprawia, że umowa jest od początku bezwzględnie nieważna.

Ważne: Zgody drugiego współmałżonka wymaga tez każda jednostronna czynność małżonka. Brak takiej zgody powoduje jej bezwzględną nieważność. I jej późniejsze jej potwierdzenie przez drugiego małżonka nie jest możliwe.

Jak można potwierdzić taką umowę?

Potwierdzenie może nastąpić w każdej formie, chyba że prawo wymaga zachowania szczególnej formy samej umowy, tej która ma zostać potwierdzona np. aktu notarialnego w przypadku sprzedaży nieruchomości. Wówczas, potwierdzenie też powinno nastąpić w takiej samej formie by umowa była ważna.

Jaki jest termin na potwierdzenie?

Ustawodawca nie określił jakiegokolwiek terminu do potwierdzenia czynności prawnej, wobec czego możliwe jest to nawet po znacznym upływie czasu od chwili jej zawarcia.

Możliwość potwierdzenia istnieje przez cały czas trwania wspólności ustawowej. Ale potwierdzenie może nastąpić także po ustaniu wspólności ustawowej, po orzeczeniu rozwodu, separacji, a nawet w razie śmierci tego małżonka, który zawarł umowę.

Druga strona czynności prawnej (np. nabywca nieruchomości), ma jednak prawo do wyznaczenia konkretnego terminu, w którym takie potwierdzenie powinno nastąpić (taki termin może być przedłużany).

Niepotwierdzenie umowy w wyznaczonym terminie jest traktowane jako odmowa potwierdzenia. I prowadzi do nieważności umowy.

W jaki sposób można odmówić potwierdzenia?

Odmowa potwierdzenia nie wymaga zachowania szczególnej formy, tak samo jak i samo wyznaczenie terminu do potwierdzenia umowy. Może więc być wyrażona przez każde zachowanie, które w sposób dostateczny wskazuje na brak zgody małżonka.

Czyli np. nastąpić poprzez złożenie wyraźnego oświadczenia o odmowie potwierdzenia, ale tez wskutek oczywistego zachowania takiego małżonka, np. poprzez zawarcie analogicznej umowy dotyczącej tej samej rzeczy z inną osobą. Lub po prostu poprzez nie podjęcie jakichkolwiek czynności w okresie jaki został wyznaczony na potwierdzenie umowy.

Czy można zmusić małżonka do wyrażenia zgody na taką czynność prawną?

Teoretycznie małżonek, który zawarł np. umowę bez zgody drugiego małżonka może na drodze sądowej dochodzić potwierdzenia takiej czynności.

Nasze prawo daje każdemu małżonkowi uprawnienie do wystąpienia na drogę sądową, gdy jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Celem postępowania, o którym teraz wspominam, jest uzyskanie od sądu zastępczego zezwolenia na dokonanie konkretnej czynności. Ale warunkiem wydania sądowego zezwolenia jest to, że  „dokonania danej czynności, wymaga dobro rodziny”.  A zatem, sąd badając określony przypadek braku zgody będzie ustalał, czy ostatecznie dokonanie danej czynności prawnej jest zgodne z tzw. „dobrem rodziny”, czy tez nie. I na tej podstawie podejmie decyzje, czy takiej zastępczej zgody udzielić, czy nie.

Czy brak zgody zawsze będzie konieczny by uznać, że dana czynność jest nieważna w świetle prawa?

Okazuje się, że nie. Jest bowiem możliwość, że dojdzie do skutecznego dokonania czynności prawnej pomimo braku takiej zgody oraz pomimo późniejszego braku potwierdzenia takiej umowy przez drugiego małżonka.

Może to mieć miejsce np. w przypadku sprzedaży nieruchomości i braku w księdze wieczystej informacji, iż należy ona do majątku wspólnego. Zgodnie z art. 38 k.r.o. w takim wypadku ochronie podlega tzw. dobra wiara osoby trzeciej, która na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego nabywa prawo. Przepis ten znajdzie zastosowanie w sytuacji, kiedy dane prawo należy do majątku wspólnego małżonków, natomiast w księdze wieczystej jako podmiot tego prawa wpisane jest tylko jedno z nich – wówczas strona transakcji może powołać się na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Domniemanie dobrej wiary nabywcy co do przysługiwania zbywcy własności zostanie obalone przez dowód, że druga strona wiedziała, iż wpis zbywcy w księdze wieczystej jako właściciela jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, lub przez dowód, że druga strona z łatwością mogła się dowiedzieć o niezgodności tego wpisu z rzeczywistym stanem prawnym.

Zgodnie z aktualnym orzecznictwem, ze złą wiarą będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy osoba taka wiedziała o obowiązku uzyskania zgody współmałżonka na rozporządzenie rzeczą i o nieudzieleniu tej zgody albo że nie wiedziała o tym wskutek własnego niedbalstwa.

Co także istotne, ustawodawca wprowadził domniemanie dobrej wiary, które można jednak podważyć – ale będzie to zazwyczaj wymagało procesu sądowego. Oznacza to w konsekwencji, że to nie nabywca będzie musiał udowodnić, że pozostawał w dobrej wierze, gdy sprzedawano mu daną rzecz. A, że będzie trzeba wykazać jego złą wiarę. I ciężar udowodnienia złej wiary nabywcy, spoczywać będzie na tym małżonku, który kwestionuje dobrą wiarę. Jeśli się to uda, nabywca nie będzie uznawany za właściciela.

***

Pamiętaj, że informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i nie stanowią porady prawnej. Każda sytuacja jest inna. Jeśli masz pytania, potrzebujesz pomocy lub indywidualnej konsultacji skontaktuj się ze mną.

***

Jeżeli spodobał Ci się ten artykuł lub uważasz go za wartościowy, to będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi. Daj mi znać w rozwiązaniu jakich problemów mogę Ci jeszcze pomóc.

A po więcej prawniczych ciekawostek zapraszam Cię też na Facebooka i Instagram.